1- TUTUKLAMA KARARI NEDİR?

Tutuklama kararı, bir kişinin, işlediği suç veya suçlarla ilgili olarak mahkeme veya yetkili bir organ tarafından özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanmasını sağlayan bir hukuki tedbirdir. Bu tedbir, belirli koşullar altında, özellikle suçun ciddiyeti, kaçma riski, delil karartma tehlikesi gibi unsurlar göz önünde bulundurularak verilir. Tutuklama, ceza yargılaması sürecinde, yargılamanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi amacıyla alınır.

2- TUTUKLAMA NEDENLERİ NELERDİR?,

CMK’nın “ Tutuklama Nedenleri “ başlıklı 100. Maddesinde tutuklama nedenlerini düzenlenmiştir. Buna göre;

“ (1) Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde, şüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilebilir. İşin önemi, verilmesi beklenen ceza veya güvenlik tedbiri ile ölçülü olmaması halinde, tutuklama kararı verilemez.

(2) Aşağıdaki hallerde bir tutuklama nedeni var sayılabilir:

a- Şüpheli veya sanığın kaçması, saklanması veya kaçacağı şüphesini uyandıran somut olgular varsa.

b- Şüpheli veya sanığın davranışları;

1. Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme,

1. Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme,

2. Tanık, mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapılması girişiminde bulunma, hususlarında kuvvetli şüphe oluşturuyorsa.

3. Aşağıdaki suçların işlendiği hususunda somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı halinde, tutuklama nedeni var sayılabilir:

a- 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;

1. Soykırım ve insanlığa karşı suçlar (madde 76, 77, 78),

2. (Ek: 6/12/2019-7196/58 md.) Göçmen kaçakçılığı ve insan ticareti (madde 79, 80),

3. Kasten öldürme (madde 81, 82, 83),

4. (Ek: 6/12/2006 – 5560/17 md.) Kasten yaralama (madde 86, fıkra 3, bent b, e ve f) ve neticesi sebebiyle ağırlaşmış kasten yaralama (madde 87),

5. İşkence (madde 94, 95),

6. Cinsel saldırı (birinci fıkra hariç, madde 102),

7. Çocukların cinsel istismarı (madde 103),

8. (Ek: 6/12/2006 – 5560/17 md.) Hırsızlık (madde 141, 142) ve yağma (madde 148, 149),

9. Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti (madde 188),

10. Suç işlemek amacıyla örgüt kurma (iki, yedi ve sekizinci fıkralar hariç, madde 220),

11. Devletin Güvenliğine Karşı Suçlar (madde 302, 303, 304, 307, 308),

12. Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 310, 311, 312, 313, 314, 315),

b- 10.7.1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunda tanımlanan silah kaçakçılığı (madde 12) suçları.

c- 18.6.1999 tarihli ve 4389 sayılı Bankalar Kanununun 22 nci maddesinin (3) ve (4) numaralı fıkralarında tanımlanan zimmet suçu.

d- 10.7.2003 tarihli ve 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanununda tanımlanan ve hapis cezasını gerektiren suçlar.

e- 21.7.1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 68 ve 74 üncü maddelerinde tanımlanan suçlar.

f- 31.8.1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun 110 uncu maddesinin dört ve beşinci fıkralarında tanımlanan kasten orman yakma suçları.

g- (Ek: 27/3/2015-6638/14 md.) 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33 üncü maddesinde sayılan suçlar.

h- (Ek: 27/3/2015-6638/14 md.) 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 7 nci maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen suçlar.

i- (Ek: 12/5/2022-7406/9 md.) Kadına karşı işlenen kasten yaralama suçu.

j- (Ek: 12/5/2022-7406/9 md.) Sağlık kurum ve kuruluşlarında görev yapan personele karşı görevleri sırasında veya görevleri dolayısıyla işlenen kasten yaralama suçu.

k- (Ek: 10/10/2024-7528/35 md.) Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmî eğitim kurumlarında yönetici, öğretmen, usta öğretici, yabancı uyruklu öğrencilerin eğitimine yönelik Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülen projelerde öğretici/öğretmen veya rehber danışman; özel öğretim kurumlarında yönetici, öğretmen, uzman öğretici ve usta öğretici olarak görev yapanlar ile Millî Eğitim Bakanlığına bağlı resmî eğitim kurumları ve özel öğretim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders okutanlara ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarında görev yapan öğretmenlere karşı görevleri sırasında veya görevleri sebebiyle işlenen kasten yaralama suçu.

4. (Değişik: 2/7/2012-6352/96 md.) Sadece adlî para cezasını gerektiren suçlarda veya vücut dokunulmazlığına karşı kasten işlenenler hariç olmak üzere hapis cezasının üst sınırı iki yıldan fazla olmayan suçlarda tutuklama kararı verilemez.

3- TUTUKLAMA KARARINI KİMLER VEREBİLİR?

Ceza yargılaması iki aşamadan oluşmaktadır. Bu aşamalar soruşturma ve kovuşturma aşamalarıdır. Bu aşamalarda şüpheliler/ sanıklar hakkında yargılama devam ederken, birtakım tedbirler gündeme gelebilmektedir. Bu tedbirlerden bir tanesi de tutuklama tedbiridir. Tutuklama kararının hangi merciler ve kimler tarafından verilebileceği hususu ise; yargılamanın hangi aşamada olduğuna bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.

Şüpheli hakkında herhangi bir suç isnadı ile soruşturma dosyası açılması akabinde ifadelerin alınması, delillerin toplanması, şüphelinin kaçma şüphesi gibi durumların varlığı halinde ve soruşturma dosyası kapsamında Cumhuriyet Savcısı’nın talebi ve Sulh Ceza Hâkimliği’nce verilecek olan karar neticesinde şüpheli hakkında tutuklama kararı verilebilmektedir.

Kovuşturma aşamasında ise şüpheli hakkında tutuklama kararı verebilecek olan merci, dosyanın görüldüğü ceza mahkemesidir.

Bu husus CMK’nın “Tutuklama Kararı” başlıklı 101. Maddesinde düzenlenmiştir.

“(1) Soruşturma evresinde şüphelinin tutuklanmasına Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından, kovuşturma evresinde sanığın tutuklanmasına Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re'sen mahkemece karar verilir. Bu istemlerde mutlaka gerekçe gösterilir ve adlî kontrol uygulamasının yetersiz kalacağını belirten hukukî ve fiilî nedenlere yer verilir.”

4-TUTUKLAMA KARARINA İTİRAZ NEREYE VE NASIL YAPILIR?

Tutuklama kararına itirazın nereye ve nasıl yapılacağı, tutuklama kararının hangi merci tarafından verildiğine bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.

Tutuklama kararı yukarıda da açıklamış olduğumuz üzere soruşturma aşamasında Cumhuriyet Savcısı’nın talebi ile Sulh Ceza Hakimli tarafından; kovuşturma aşamasında ise Cumhuriyet Savcısı’nın talebi ile veya mahkemece re’sen verilebilmektedir.

Soruşturma aşamasında Sulh Ceza Hakimliği’nce verilen tutuklama kararına itiraz, yargı çevresinde bulunan Asliye Ceza Mahkemesi’ne yapılmaktadır.

Kovuşturma aşamasında verilen tutukluluk kararına itiraz ise; tutuklama kararını veren mahkemeye yapılmaktadır.

5- TUTUKLAMA KARARINA İTİRAZ SÜRESİ NE KADARDIR?

Tutuklamaya itiraz, şüpheli veya sanığa tanınan en önemli haklardan biridir. Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre tutuklamaya itiraz süresi tutuklama kararının öğrenilmesinden itibaren iki haftadır. Tutukluluğun devamı kararına itiraz süresi de öğrenmeden itibaren iki haftadır. Tutuklamaya itiraz süresi, şüpheli veya sanığın tutuklandığı gün dikkate alınmadan hesaplanır.

7- TUTUKLAMA KARARI İLE İLGİLİ EMSAL YARGITAY KARARI

“ Genel olarak tutuklama sanığın yargılamada hazır bulunmasını, maddi gerçeğin araştırılmasını temin etmek veya yargılama neticesinde verilecek cezanın infazını sağlamak amacıyla başvurulan bir koruma tedbirdir. Bazı durumlarda tutuklama koruma tedbiri ile ulaşılabilecek sonuçlara daha hafif tedbirler yoluyla da ulaşılmak mümkündür. Adli kontrol tedbiri de uygulamada genel olarak sıkça başvurulan bu tedbirlerden bir tanesidir. 5271 sayılı CMK’nın 109 ve devamı maddelerinde tutuklama tedbirinin oranlılık (ölçülülük) kriteri çerçevesinde (CMK’nın 101/1. vd) uygulamasını sağlamak amacıyla tutuklama koruma tedbirine alternatif bir koruma tedbiri olarak düzenlenen adli kontrol kurumu ile, kişi özgürlüğünün en az şekilde sınırlandırılması yoluyla tutuklamanın sonuçlarına ulaşılması amaçlanmıştır. Kısaca, adli kontrolün amacı tutuklama koruma tedbirinde de genel olarak öngörülen, şüpheli veya sanığın kaçmasını, saklanmasını veya delilleri karartmasını önlemek, tanık ve mağdur veya başkaları üzerinde baskı yapılması girişimine engel olmak ve yargılamanın sağlıklı şekilde yapılmasını sağlamaktır.

Tutuklama koruma tedbiri yönünden, başvurulan bu tedbirin ne kadar süreceği konusunda yasada azami bir kısım süreler belirlenmesine karşın, kanunda adli kontrol tedbirinin uygulanması açısından her ne kadar bir üst sınır belirtilmemiş ise de, bir koruma tedbiri olması nedeniyle, adli kontrol tedbiri de geçici olup, bunu haklı kılan şartlar ortadan kalkınca bu tedbirin de kaldırılması gerektiği kuşkusuzdur. Zira burada amaç, kural olarak kişi hürriyetini tam manasıyla sınırlandırmamak suretiyle veya daha geniş bir ifade ile kişinin belirlenen yükümlere uymak kaydıyla toplumsal ve bireysel yaşamını olağan şekilde sürdürmesine olanak sağlanmasıdır. Bu kapsamda tazminat talebine konu edilen dava konusu somut olayda, davacı hakkında uygulanan adli kontrolün Anayasanın 13. maddesinde öngörülen temel hakların sınırlandırılmasında geçerli olan ölçülülük ilkesinin ihlal edildiği anlaşılmaktadır. Ölçülülük ilkesi, genel bir ilke olup, adli kontrol tedbiri kapsamında yer alan yükümler açısından da geçerli olan bir ilkedir. Adli kontrol kararının verildiği hallerde, tutuklama kararının niteliğine ve somut olayın koşullarına göre; şüpheli veya sanık, birey hak ve özgürlüklerine en az müdahaleyi gerektiren yükümlere ve soruşturma ve kovuşturma konusu suçun niteliğine uygun düşen tedbirlere tabi kılınmalıdır. Kısaca ölçülülük ilkesi, temel hak ve özgürlüklere müdahale söz konusu olduğunda sınırlamada başvurulan aracın, amacı gerçekleştirmeye yetecek ölçüde olmasını gerektirir.” ( Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2014/13444 E. 2015/2705 K. 16.02.2015 Tarih )

Sonuç olarak hakkında Tutuklama kararı verilen şüpheli veya sanıkların ceza yargılaması kapsamında haklarının ne olduğu, söz konusu tutukluluk hallerinin ne kadar süre devam edeceği veya tutuklama kararına ne şekilde itiraz edebilecekleri hususu oldukça önemlidir. Zira etkin bir soruşturma ve kovuşturma yürütülmesinin esas olduğu ceza yargılamasında; tarafların hak ve menfaatlerinin korunması ve herhangi bir hak kaybı yaşanmaması amacıyla şahısların şahsi avukatlarına, şahsi avukatları yok ise alanında uzman bir ceza avukatına danışması ve yargılama sürecini bu şekilde yürütmesi oldukça elzemdir.